چگونه یک رادیو بسازیم؟
آموزش ساخت رادیو AM ساده
رادیو AM یا به اصطلاح «موج متوسط»، یکی از قدیمیترین روشهای دریافت صدا از طریق امواج الکترومغناطیسی است. با وجود رشد تکنولوژی، هنوز هم ساخت گیرنده رادیو AM برای علاقهمندان به الکترونیک یک پروژه جذاب، آموزشی و بسیار مفید به حساب میآید. در این مقاله، به صورت مرحلهبهمرحله و با زبان ساده، روش ساخت یک گیرنده رادیو AM ساده با ترانزیستور را بررسی خواهیم کرد.
1️⃣ مقدمهای بر موج AM و اصول کار آن
پیش از ساخت مدار رادیو ترانزیستوری، لازم است ابتدا با مفاهیم پایه آشنا شویم. AM مخفف عبارت Amplitude Modulation به معنی مدولاسیون دامنه است. در این روش، اطلاعات صوتی (مثلاً صدای انسان) روی موج حامل (Carrier Wave) که فرکانس ثابتی دارد سوار میشود. یعنی دامنه موج حامل، مطابق با شدت صدا تغییر میکند.
✅ نکته مهم: بازه فرکانسی رادیو AM معمولاً بین 530 کیلوهرتز تا 1700 کیلوهرتز است. در این بازه، ایستگاههای مختلفی از طریق موج متوسط اقدام به پخش برنامه میکنند.
2️⃣ معرفی کلی مدار گیرنده رادیو AM
در این پروژه، ما از چند قطعه ساده استفاده میکنیم تا بتوانیم یک رادیو با ترانزیستور بسازیم که به راحتی صداهای ایستگاههای رادیویی را دریافت کرده و از طریق بلندگو پخش کند.
این مدار به بخشهای زیر تقسیم میشود:
- آنتن و مدار تنظیم (Tuning Circuit)
- آشکارساز موج AM (Detector)
- پیشتقویتکننده (Pre-Amplifier)
- تقویتکننده صوتی نهایی با IC LM386
3️⃣ قطعات مورد نیاز برای ساخت مدار
در جدول زیر لیست کامل قطعات مورد نیاز آورده شده است:
| نوع قطعه | مشخصات |
|---|---|
| آنتن | AM Radio Ferrite Core |
| خازن ثابت | 10pF, 1nF, 100nF |
| خازن الکترولیتی | 10µF/16V ×2, 220µF/16V |
| دیود | OA91 (دیود ژرمانیومی) |
| مقاومت | 100KΩ, 430KΩ, 12KΩ, 2.2KΩ |
| مقاومت متغیر | 10KΩ (برای کنترل صدا) |
| ترانزیستور | 2N4401 (NPN), 2N4403 (PNP) |
| آیسی صوتی | LM386 |
| بلندگو | 8 اهم |
| منبع تغذیه | باتری 9 ولت |
✅ نکته: اگر به خازن گنگ دسترسی ندارید، میتوانید از خازن تریمر (150pF تا 500pF) استفاده کنید.
4️⃣ ساخت بخش تنظیم فرکانس (Tuning)
این بخش شامل آنتن فریت و خازن گنگ است که با تنظیم آنها میتوان فرکانس مورد نظر را انتخاب کرد.
🟢 نکته کاربردی: سیمپیچ فریت نقش مهمی در تشدید سیگنال دریافتی دارد. هرچه سیمپیچ و خازن دقیقتر تنظیم شوند، کیفیت صدای دریافتی بهتر خواهد بود.
5️⃣ تشریح عملکرد آشکارساز AM
پس از دریافت موج، لازم است اطلاعات صوتی از روی آن جدا شود. این کار توسط دیود OA91 انجام میشود. دیود فقط نیمدوره مثبت موج را عبور میدهد و نیمدوره منفی را حذف میکند. سپس خازن C3 نویزهای باقیمانده را حذف میکند.
✅ استفاده از دیود ژرمانیومی بهدلیل ولتاژ کاری پایین (حدود 0.3 ولت) انتخاب مناسبی برای مدار آشکارساز است.
6️⃣ تقویت اولیه سیگنال صوتی
بعد از جدا کردن اطلاعات صوتی، سیگنال خیلی ضعیف است و باید پیشتقویت شود. برای این کار از دو ترانزیستور NPN و PNP استفاده میکنیم.
این بخش سیگنال صوتی را به اندازهای تقویت میکند که بتوان آن را به آمپلیفایر صوتی منتقل کرد.
7️⃣ تقویت نهایی با LM386 و پخش صدا
آیسی LM386 یک تقویتکننده صوتی معروف و پرکاربرد است. این آیسی سیگنال صوتی ضعیف را تقویت کرده و از طریق بلندگو پخش میکند.
✅ RV1 که یک مقاومت متغیر 10KΩ است، وظیفه کنترل حجم صدا را دارد.
✅ خازن C7 (220µF) خروجی تقویت شده را صاف میکند و مانع از نویز میشود.
8️⃣ نحوه تست و تنظیم گیرنده رادیو AM
- مدار را روی برد بورد ببندید یا مونتاژ کنید.
- از یک آنتن مناسب (مثلاً سیم مسی یا دوقطبی ساده) استفاده کنید.
- خازن گنگ را بچرخانید تا صدای ایستگاههای مختلف را پیدا کنید.
- با تنظیم مقاومت متغیر، حجم صدا را کنترل کنید.
✅ استفاده از باتری 9 ولت باعث پایداری مدار و کاهش نویز میشود.
9️⃣ نکات مهم و جمعبندی نهایی
🟢 اگر صدایی نمیشنوید:
- سیمپیچ یا خازن گنگ را بررسی کنید.
- مطمئن شوید که دیود سالم است.
- اتصالات ترانزیستور را دقیق بررسی کنید.
🟢 برای دریافت ایستگاه بهتر:
- آنتن قویتر نصب کنید.
- در محیط باز یا نزدیک پنجره آزمایش کنید.
✅ این پروژه یکی از بهترین راهها برای آموزش الکترونیک پایه و آشنایی عملی با مفاهیم مدار رادیو ترانزیستوری و گیرنده موج AM است.
با ساخت این مدار، شما نهتنها با مفاهیم موج متوسط و رادیوی AM آشنا میشوید، بلکه با اصول پایهای مدارات الکترونیکی و تقویت سیگنال نیز کار عملی خواهید داشت. این پروژه برای مبتدیها بسیار آموزنده و کاربردی است و شما را به دنیای جذاب پروژههای رادیویی ساده وارد میکند.